De la cirigüeña al estallón, una guía práctica

El so autor investiga dende va años nel campu de la melecina tradicional asturiana, un ámbitu que cuntaba colos antecedentes d'otros facultativos atraíos por él, dende Antonio García Oliveros a Enrique Junceda Avello o Joaquín Fernández García. Foi ésti últimu'l primer director de la tesis doctoral que presentó Fernández-Guisasola en 2013: 'La medicina popular a través de la lengua asturiana', un estudiu multidisciplinar nel que se valía de la etnomelecina y la etnolingüística. El so interés pola llingua asturiana vien nel so casu de la so mocedá, talo desplica él mesmu: «Estudié colos maristes nel Auseva y tando en COU llegó al colexu una xente de Conceyu Bable -qu'acababa fundase- a falanos del asturianu. Ehí entróme ya el guxanín». Munchos años más tarde, ya tituláu y exerciendo la so profesión, escomenzó estudiar les plantes melecinables: «Entamé polos nomes y chocábame la cantidá de sinónimos qu'había y lo poco identificaes que taben les especies. Nel trabayu qu'agora presenteo fago una recopilación y actualización d'una serie d'estudios que publicara a lo llargo d'estos años, ordenándolo, sintetizándolo y poniéndolo en forma de llibru», afirma. El volume cuenta con un entamu del presidente de l'Academia de la Llingua, Xosé Antón González Riaño y del profesor de botánica de la Universidá d'Uviéu, Juan José Lastra Menéndez.

Nun ye casual, talo señala'l doctor Fernández-Guisasola, «el mesmu Lastra alude ehí al problema principal que plantega esti asuntu n'Asturies y ye que los estudios de campu fáenlos filógolos que nun saben botánica y botánicos que nun saben llingüística. Por eso hai munches posibilidaes de confusión, hai un tracamundiu curiosu ente lo que ye'l taxón (grupu d'una clasificación científica) y la planta, saber si de verdá ye'l nome que vien nel diccionariu. Y per otru llau ta el que non namás nes variedaes dialectales, munches veces en cá pueblu llámase d'una manera diferente a la planta: especies parecíes llámense igual y son distintes biolóxicamente falando. Yo tento unificar el taxón, estudiando los términos recoyíos en dellos diccionarios y trabayos de campu, y a la vista del cacáu qu'había, proponer que s'use siempre un solu nome. Esa ye la propuesta que fago al final de cada capítulu», desplica l'autor de la obra.

El gruesu del volume agora publicáu fórmalu un corpus cola identificación de cada planta -reproducida en semeyes- col so nome internacional, les denomaciones que recibe nos diccionarios o les llocales y esa propuesta unificada postrera. Ufierta tamién entrambos apéndices, ún alrodiu los usos melecinables y otru nel que l'autor argumenta la razón d'escribir el llibru n'asturianu: «Había xente que m'emponderaba'l trabayu y al empar dicíenme que diba tener más salida en castellanu. Equí xustifico esa decisión y nun ye otra de que yo quixe facelo en llingua asturiana», señala.

Estremar los usos terapéuticos de les plantes testaos pola melecina y los de costume popular ye otru de los propósitos del llibru pal llector común: «D'un llau tan los tratamientos probaos, con munchos trabayos que corroboren que funciona y hai otros que non, inda seyan costume, nun son válidos y munches veces úsense coses que nun deberíen», apunta Fernández-Guisasola. Pon el casu de la cirigüeña: «Normalmente utilízase pa ferides y hai xente que lo toma pa úlceres d'estómadu pola boca: eso ye peligroso, porque ye tóxica. Alcuando tiense la idea de que lo natural ye inocuo y nun ye verdá. Nesi sen nel apéndiz apunto tamién cuando ta prohibíu l'usu oral de determinada planta».

En cuantes a popularidá n'Asturies, ye la mesma cirigüeña la que lleva la palma: «Póngola la primera por ser la más conocida. Tien bastantes nomes, pero nun ye la que más y dende llueu ye la más usada». Otres especies bien comunes son la stellaria holostea, col nome asturianu d'estallón, y los hipéricos. «Ye un casu de los que nun hai munches denomaciones, pero sí abondu enguedeyu y confusión. Equí pal hipericum perforatum propongo'l nome de pericón y pal andreanum, el de fueya de castelar». Hai más casos onde se producen enquívocos. El médicu pon l'exemplu de les centaures. «Per un llau tan les especies centaurea, pa la que propongo'l de garapallu, y per otru la especie centaurium , son parecíes pero totalmente distintes. Ehí hai un cacáu de nomes que da pa munches páxines nel llibru». Más claru ye l'exemplu de l'arnica: «Ye tamién mui popular y llámase asina cásique en tolos llaos, inda tien variantes como estornudadera».