Arantxa Margolles, historiadora

«Adeflor y EL COMERCIO ficieron un llabor vital ente'l desastre de Marruecos»

Fuimos granos d'arena. La solidaridá n'Asturies énte'l desastre d' Annual' ye'l títulu del llibru que la historiadora y collaboradora de EL COMERCIO Arantza Margolles (Xixón,1982) acaba publicar nel sellu Trabe. L'autora aborda nél un amenu y documentáu ensayu alrodiu d'un asuntu tan poco conocíu como estudiáu, el de les campañes de sofitu entamaes polos periódicos y toa triba d'entidaes en solidaridá colos soldaos españoles que combatíen nel Rif tres la escomadada derrota d'Annual a finales de xunetu de 1921 que dexó alrodiu de 12.000 muertos y una cifra incuntable de feríos o desaparecíos. El contraste ente l'apelación al patriotismu y a la defensa de la fe católica contra l'infiel cola solombriega realidá social qu'amosaben les clases populares de les que procedía la mayoridá de la tropa o el papel de la muyeres énte les diverses respuestes al conflictu, son dellos de los exes d'esti estudiu onde tamién se resalta'l protagonismu que tuvo EL COMERCIO nes campañes solidaries y na información de la guerra, como'l papel clave del so director, Alfredo García, Adeflor, implicándose personalmente nel sofitu a les víctimes y a les sos families.

Cola tinta fresco del volume nes manes, la historiadora relataba a 'Alitar Asturies' que llegó a interesase nesti tema por dos motivos, «el primeru fue'l mio trabayu en EL COMERCIO investigando na so hemeroteca cuando se cumplía'l centenariu del Desastre d'Annual y l'otru tien de ver cola mio propia trayectoria familiar, porque nesa busca fui atopando ente les campañes y cuestaciones populares una de les primeres que tuvo sitiu en Xixón y fue la llegada de neños repatriaos d'Austria, que vinieron a pasar el branu por iniciativa del cónsul Alfred Türkel. Yera un casu asemeyáu al de los neños saharauis agora, teníen families y veníen p'alloñalos de la miseria nel so país. La mio familia fue una de les qu'acoyó a ún d'esos rapacinos austriacos. Lleguen n'abril del 21 y tres meses después socede'l Desastre d'Annual y entamen les campañes qu'investigo equí», revelaba.

A propósitu del impactu que va tener Annual na sociedá, Margolles apunta qu'ente'l desenvolvimientu de la campaña militar nel Rif «había una parte de la sociedá, que coincidía coles clases altes, que taba mui perdida, sabíase mui poco d'esa situación hasta que llegó'l Desastre». Ente les clases populares, vivíase, sicasí, con más esmolecimientu pol venceyu directu colos soldaos reclutaos. La investigadora cita a cuentu d'ello una viñeta de Tovar publicada en EL COMERCIO n'agostu de 1921 (reproducida nel llibru) na qu'un ricachón con chistera y bastón posá-y la mano en costín a un llabrador pa dicí-y: «No se apure usted porque su hijo vaya a Melilla. ¡Va a servir a su Patria!» y el paisanu arrespostia: «No, si lo que me interesa no es que vaya. ¡Es que vuelva!». Nesi sen, l'autora del estudiu remembra que «ya nun taba vixente'l sistema de redención o sustitución por dinero, pero esistía'l de los soldaos de cuota que pagaben una cantidá en metálico pa tar destinaos en funciones menos peligroses que los de reemplazu, alloñaos del frente y en xeres burocrátiques o d'intendencia. Popularmente van ser conocíos como 'soldaos señoritos'. Y esi va ser el casu del pintor Mariano Moré, soldadín de cuota faciendo de la pena l'arte».

El xoven Moré va ser ún de los testigos que tresmiten la so visión del conflictu a los periódicos asturianos, nel so casu a 'La Prensa', al través del dibuxu y les caricatures. El tamién xixonés José Díaz va tar tamién ellí unviando les sos cróniques pa dellos medios nacionales. Pero si hubo un corresponsal bramente implicáu y con un compromisu éticu que güei inda nos plasma, esi fue Adeflor, como resalta Arantza Margolles: «Él y EL COMERCIO que dirixe, van tener un llabor fundamental. El Desastre píllalu de vacaciones y él decide interrumpiles pa treslladase a Marruecos pa contar lo que ta pasando. Y non solo fai eso sinón qu'abre una oficina d'información pa dar cuenta a los familiares de ónde tán los sos fíos. Adeflor mesmu ye'l que se pon en contactu con ellos pa informalos, anque llega un momentu qu'esta xera sobrepásalu y va ser el periódicu'l que cumpla esi cometíu. Ye dalgo que, como reconoz entós un mediu de la competencia, nun tien precedentes n'España».

Recortes de prensa, tires cómiques, semeyes con otros documentos ilustren esti exemplar trabayu d'investigación y divulgación de Margolles sobre unos fechos casi escaecíos nos que llogra escamplar l'interés del llector dende la primera a la última páxina, amás d'ufiertar un curiosu retratu de la realidá social y política d'esa dómina.

• Temas
• Alitar Asturies