«La historia del asturianu ye mui normal frente a otres llingües»

Cuando un idioma ye esfarrapáu o reducíu a la inutilidá pol idioma del planeta, tien llugar un amenorgamientu irreparable nel texíu de la creatividá humana». Son palabres pronunciaes por George Steiner en 2001 al recoyer el so Premiu Príncipe de la Comunicación y les Humanidaes. Faen parte de la cita cola que se pieslla'l volume 'La llingua n'Asturies al traviés de los sieglos' (Trea), del profesor ya investigador de la Universidá d'Uviéu Xulio Viejo (Quirós, 1968), un viaxe nel tiempu pola capacidá humana del usu del llinguaxe que daría nun territoriu concretu del mundu a la formación de lo que güei llamamos asturianu.

Amañáu sobre'l testu que valió de catálogu a la esposición 'Voces', entamada en 2018, preséntase col mesmu enfotu divulgativu, sicasí Viejo matiza que «nun ye tanto una historia interna d'evolución del llinguaxe y el procesu formativu, sinón de la comunidá de fala, cómo va evolucionando y, al son d'esos cambios sociales que va sufriendo, cómo va adaptándose el llinguaxe a les distintes circunstancies y se van formando les tradiciones llingüístiques de cada momentu y, n'última instancia, la llingua asturiana».

La so principal aportación ye, en palabres del investigador, «incardinar bien tol discursu sobre l'asturianu nuna reflexión humanista xeneral sobre lo que representa el llinguaxe na propia naturaleza humana y na formación de la propia cultura nun sentíu integral. A partir d'ehí ye onde se van sacando les manifestaciones locales del llinguaxe, el propiu asturianu, la interación col castellanu cuando empieza a dase a finales de la edá media y el restu del procesu hasta'l presente», revela. Nel so llabor, Viejo hubo asumir les numberoses estayes escures qu'ufierta la historia llingüística d'Asturies. Hai pocos fitos onde posar firme. La romanización ye ún d'ellos: «Antes del llatín, tolo que podemos tratar ye mui especulativo. De les poblaciones prerromanes nun tenemos nengún rexistru que nos diga el tipu de llingua que falaben, podemos suponer que son fales de tipu indoeuropéu por una serie de muestres: toponimia, restos de léxicu, etc. Que nos permiten especular nesi sentíu con cierta base». Más atrás nel tiempu el vértigu respiga y «lo especulativo dispárase», señala'l filólogu, pero val pa encarar «el gran debate teóricu y apasionante del propiu orixen del llinguaxe, cómo se desarrolla y propaga pol planeta al través de les migraciones humanes y cómo llega eso a Asturies». Dende la base del llatín, puede tentar reconstruise'l camín que llega hasta nós. Viejo asitia na caída del imperiu romanu «la perda de diferencialidá de la norma clásica del llatín y, a partir d'ehi, suponemos que la oralidá empieza evolucionar más llibremente y van cuayando les soluciones diferenciales que formen les distintes llingües romances». Ente los testimonios que contamos pa siguir el casu asturianu, l'estudiosu cita la pizarra de Carrio: «Ye tempranu, del sieglu VIII, y dexa ver xunto elementos de la cultura popular trazos d'evolución llingüística», o los que Menéndez Pidal llamó llatín popular lleonés: «Ofrecen rasgos claramente romances y diferenciales del asturianu». Va ser nel sieglu XII onde esos trazos se consoliden y el Fueru d'Avilés, de 1155, ye'l testu referencial, pero Viejo ve n'otru anterior en llatín de 1141 «una muestra de que l'escribanu ye consciente de que'l llatín convive con una llingua distinta. Enumera unos topónimos y diz que tan escritos 'sermone more patria': al usu de la llingua del país». Na segunda mitá del viniente sieglu, «los testos en llatín desaparecen -quitando contestos mui especializaos- y tolo que ye escritura notarial ye ya romance asturlleonés cada vez más reconocible», apunta. Esa llingua va dir sustituyéndose pol castellán cola suba al tronu de la dinastía Trastámara.

L'asturianu, sicasí, va ser la l'idioma xeneralizáu na población hasta bien entamáu el sieglu XIX nel qu'escomienza un procesu de minorización que llega hasta anguaño. Pal profesor Viejo, la tradición lliteraria entamada por Antón del Marirreguera y continuada polos autores de la Illustración asturiana, «qu'estudien esos testos, faen un análisis filolóxicu y planteen incluso cuestiones normatives», ye otru elementu que val p'acreditar que «la historia del asturianu ye mui normal dientro la historia de les llingües. Nel nuestru casu, solápase pola historia social que nun foi especialmente favorable, pero el marcu ye de correspondencia natural con otros idiomes favorecios del nuestru entornu», conclúi.

• Temas
• Alitar Asturies